ثغور شامی و عواصم‏ (تحولات تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از فتوحات تا پایان قرن سوم هجری)

شام از همان سال‏های نخست پس از هجرت، خصوصاً با وعده‏های فتحی که پیامبرصلی الله علیه وآله به مسلمانان داده بود، اهمیت خاصی داشت. ویژگی‏های طبیعی و فرهنگی منطقه و قرار داشتن در همسایگی امپراطوری روم شرقی باعث شده بود که این سرزمین، همواره توجه حکومت‏های مختلف را به خویش معطوف کند. این امر پس از تجزیه قلمرو خلافت اسلامی، سبب درگیری مداوم حکومت‏های محلی و منطقه‏ای شد. از سوی دیگر، مرزهای این منطقه همواره شاهد جنگ‏های مسلمین بر ضد روم و بالعکس (تهاجم بیزانس به قلمرو اسلامی) بود، جعل نام ثغور و پس از آن، عواصم در ادبیات سیاسی مسلمانان از قرن‏های اولیه هجری و تکرار آن در منابع، حاکی از اهمیت بالای این مناطق است.آنچه در وقوع و شکل‏گیری بسیاری از تحولات منطقه‏ای و جریان‏های فکری و اجتماعی نقش جدی داشته، ویژگی‏های فرهنگی و اجتماعی ثغور و عواصم بود، این مناطق به لحاظ بافت قومی و فرهنگی، هویت واحدی نداشتند، بلکه به نوعی «سیالیت» در هویت فرهنگی مبتلا بودند و این میراث برای ساکنان این دیار تا قرون متمادی باقی ماند؛ به طوری که آنها همواره وارث افکار، فرهنگ و تمدن اقوامی از شرق و غرب عالم اسلامی بودند و با ترکیب آن ممیّزه‏ها، هویت جدیدی برای خود ساخته بودند.